สาเหตุและที่มาของสิ่งปนเปื้อน (Contaminants) ในห้องคลีนรูม (Cleanroom)

ห้องคลีนรูม (Cleanroom) เป็นพื้นที่ที่ถูกออกแบบและควบคุมเพื่อให้มีสภาพแวดล้อมที่สะอาดที่สุด โดยการควบคุมปัจจัยต่าง ๆ เช่น ฝุ่น ความชื้น อุณหภูมิ และปริมาณสิ่งปนเปื้อนอื่นๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งในอุตสาหกรรมที่ต้องการความแม่นยำและสะอาดสูง เช่น อุตสาหกรรมอิเล็กทรอนิกส์ การผลิตชิ้นส่วนยานยนต์ อุตสาหกรรมการแพทย์และอุตสาหกรรมเภสัชกรรม เป็นต้น

อย่างไรก็ตามแม้จะมีการควบคุมมาตรฐานและการใช้เทคโนโลยีที่ทันสมัยในห้องคลีนรูมแล้วนั้น “สิ่งปนเปื้อน (Contaminants) ” ก็ยังคงสามารถปนเปื้อนเข้าสู่ห้องคลีนรูมได้ โดยสิ่งปนเปื้อนในห้องคลีนรูมสามารถมาจากแหล่งต่าง ๆ ไม่ว่าจะเป็นจากมนุษย์ เครื่องจักร และกระบวนการผลิตเอง นอกจากนี้ยังอาจมาจากอุปกรณ์ที่ใช้ในห้องคลีนรูม รวมถึงสภาพแวดล้อมรอบ ๆ หรือแม้แต่จากโครงสร้างของห้องคลีนรูมเองด้วย

โดยสาเหตุหลักที่ทำให้เกิดสิ่งปนเปื้อนภายในห้องคลีนรูมสามารถแบ่งไ่ด้ออกเป็นหลายประเภท ตั้งแต่การเคลื่อนไหวหรือปฏิบัติงานของบุคลากรที่ทำให้เกิดฝุ่นและเชื้อจุลินทรีย์ ไปจนถึงการปลดปล่อยอนุภาคจากวัสดุที่ใช้ในการผลิต เครื่องจักรและอุปกรณ์ที่ใช้งานภายใน Cleanroom ร่วมด้วยนั่นเอง

ประเภทของสิ่งปนเปื้อนในห้องคลีนรูม

สิ่งปนเปื้อนภายในห้องคลีนรูม สามารถแบ่งออกเป็น 2 ประเภทหลัก ได้แก่ Non-Viable Particle และ Viable Particle โดยทั้งสองประเภทนี้มีลักษณะและแหล่งที่มาที่แตกต่างกัน แต่ล้วนส่งผลกระทบต่อคุณภาพและความสะอาดของสภาพแวดล้อมในห้องคลีนรูมอย่างมาก

1. Non-Viable Particle : อนุภาคที่ไม่มีชีวิต

สิ่งปนเปื้อนประเภทอนุภาคขนาดเล็กที่ไม่เกี่ยวข้องกับจุลินทรีย์หรือสิ่งมีชีวิต แต่อาจทำหน้าที่เป็นพาหะของจุลินทรีย์หรือเป็นตัวแทนในการขนส่งอนุภาค Viable particle ได้ โดยจะมีขนาดของอนุภาคตั้งแต่ 0.5 ไมครอนขึ้นไป (โดยประมาณ) เช่น ฝุ่นละออง หมอก ควัน เส้นใยจากเสื้อผ้า เศษพลาสติกหรือโลหะที่หลุดออกจากอุปกรณ์หรือเครื่องจักรในระหว่างการทำงาน เป็นต้น

2. Viable Particle : อนุภาคที่มีชีวิต

สิ่งปนเปื้อนที่ประกอบด้วยจุลินทรีย์หรือสิ่งมีชีวิตขนาดเล็ก ซึ่งสามารถเจริญเติบโตและแพร่กระจายได้หากพบสภาวะที่เหมาะสม โดยมีขนาดตั้งแต่ 0.2 – 30. ไมครอน (โดยประมาณ) เช่น แบคทีเรีย เชื้อรา ไวรัส หรือสปอร์ เป็นต้น

สาเหตุและแหล่งที่มาของสิ่งปนเปื้อนในห้องคลีนรูม

การควบคุมสิ่งปนเปื้อน (Contaminants) ในห้องคลีนรูมเป็นเรื่องสำคัญอย่างยิ่ง เนื่องจากแม้เพียงอนุภาคเล็ก ๆ หรือจุลินทรีย์เพียงไม่กี่ตัวก็อาจส่งผลกระทบต่อกระบวนการผลิตที่ต้องการความแม่นยำและความสะอาดสูงได้ โดยการรู้ถึงสาเหตุและแหล่งที่มาของสิ่งปนเปื้อนจึงเป็นกุญแจสำคัญในการควบคุมคุณภาพในห้องคลีนรูม เพื่อให้เราสามารถจัดการแก้ไขและป้องกันไม่ให้มีสิ่งปนเปื้อนเหล่านี้เข้ามาในห้อง โดยสามารถแบ่งแหล่งที่มาของสิ่งปนเปื้อนได้ดังนี้

สิ่งปนเปื้อนจากคน

เจ้าหน้าที่หรือบุคลากรในห้องคลีนรูมถือเป็นหนึ่งในแหล่งที่มาหลักของสิ่งปนเปื้อน เนื่องจากการเคลื่อนไหว การหายใจ การสัมผัสพื้นผิว หรือแม้แต่การพูดคุยของบุคลากรอาจทำให้เกิดอนุภาคหรือจุลินทรีย์หลุดออกมาได้ โดยสิ่งปนเปื้อนที่มาจากบุคคลประกอบไปด้วยเศษผิวหนัง เส้นผม ฝุ่นละอองที่ติดอยู่ตามร่างกาย และเชื้อจุลินทรีย์ เช่น แบคทีเรียและเชื้อรา นอกจากนี้การสวมใส่เครื่องป้องกันที่ไม่ครบถ้วนหรือการปฏิบัติตัวไม่ถูกต้องขณะทำงานก็อาจเพิ่มโอกาสในการปล่อยสิ่งปนเปื้อนออกมาสู่ห้องคลีนรูมได้ด้วยเช่นเดียวกัน

สิ่งปนเปื้อนจากอุปกรณ์และเครื่องจักร

อุปกรณ์และเครื่องจักรที่ใช้ในห้องคลีนรูมอาจเป็นแหล่งที่มาของสิ่งปนเปื้อนโดยเฉพาะ Non-Viable Particle ที่เกิดจากการสึกหรอของชิ้นส่วน อนุภาคเหล่านี้อาจเป็นเศษโลหะ เศษพลาสติก หรือฝุ่นที่เกิดจากการเสียดสีในระหว่างการทำงานของเครื่องจักร อุปกรณ์บางประเภทที่ทำงานโดยการใช้ลมหรือแรงดันก็สามารถปล่อยฝุ่นละอองเข้าสู่พื้นที่ได้เช่นกัน นอกจากนี้สารหล่อลื่นหรือน้ำมันที่ใช้กับเครื่องจักรก็อาจเป็นสาเหตุของการปนเปื้อนในบางกรณีเช่นเดียวกัน

สิ่งปนเปื้อนจากวัสดุก่อสร้างหรือวัสดุที่ใช้งาน

วัสดุก่อสร้างและวัสดุที่ใช้งานในห้องคลีนรูม เช่น ผนัง พื้น ฝ้าเพดาน และอุปกรณ์ประกอบต่างๆ อาจก่อให้เกิดการปนเปื้อนได้ หากวัสดุเหล่านี้มีการเสื่อมสภาพหรือไม่ได้รับการดูแลรักษาที่เหมาะสม สิ่งปนเปื้อนจากวัสดุนี้อาจมาจากเศษพลาสติก ฝุ่นที่สะสมตามรอยต่อ หรือเศษวัสดุที่หลุดออกมา ซึ่งอาจทำให้เกิดการสะสมของฝุ่นหรือเชื้อจุลินทรีย์ได้ นอกจากนี้วัสดุบางชนิดที่ไม่ทนต่อสารเคมีหรือการทำความสะอาดอาจเป็นแหล่งสะสมสิ่งปนเปื้อนได้อีกด้วย

สิ่งปนเปื้อนจากสถานที่และงานระบบ

สิ่งปนเปื้อนจากสถานที่และงานระบบ เช่น ระบบปรับอากาศ ระบบระบายอากาศ และระบบไฟฟ้าอาจเป็นแหล่งที่มาของฝุ่นละอองและสิ่งปนเปื้อนขนาดเล็กที่หลุดเข้ามาในห้องคลีนรูม โดยเฉพาะในกรณีที่ระบบไม่ได้รับการบำรุงรักษาอย่างสม่ำเสมอ การเสื่อมสภาพของตัวกรองอากาศ (Filter) อาจทำให้ฝุ่นละอองที่เกิดจากภายนอกหรือจากระบบระบายอากาศเล็ดลอดเข้ามาสู่ห้องคลีนรูมได้นั่นเอง

สิ่งปนเปื้อนจากสิ่งแวดล้อมและของเหลว

สิ่งแวดล้อมภายนอกและของเหลว เช่น น้ำที่ใช้ในการทำความสะอาดหรือสารเคมีที่ใช้ในกระบวนการผลิตอาจเป็นแหล่งที่มาของสิ่งปนเปื้อนได้ ซึ่งอาจเป็นสาเหตุของการปนเปื้อนเชื้อโรคและฝุ่นละออง นอกจากนี้การปนเปื้อนจากละอองฝุ่นที่มาพร้อมกับอากาศจากภายนอกในกรณีที่มีการเปิดประตูบ่อย ๆ ก็สามารถก่อให้เกิดการปนเปื้อนได้เช่นเดียวกัน

ผลกระทบและวิธีป้องกันสิ่งปนเปื้อนในห้องคลีนรูม

การปนเปื้อนในห้องคลีนรูมสามารถส่งผลกระทบต่อกระบวนการผลิตและคุณภาพของผลิตภัณฑ์ในอุตสาหกรรมที่มีการใช้งานห้องคลีนรูม (Cleanroom) ในกระบวนการผลิต ซึ่งอาจทำให้ผลิตภัณฑ์ที่ได้ไม่เป็นไปตามมาตรฐานที่กำหนด ซึ่งส่งผลให้เกิดการสูญเสียทั้งในด้านต้นทุนและเวลา อีกทั้งหากสิ่งปนเปื้อนเป็นจุลินทรีย์หรือแบคทีเรีย อาจส่งผลให้เกิดการติดเชื้อหรือปัญหาด้านความปลอดภัยของผู้บริโภคในกรณีของผลิตภัณฑ์ยาหรืออาหารได้นั่นเอง

วิธีการป้องกันสิ่งปนเปื้อนในห้องคลีนรูม สามารถทำได้หลากหลาย ตัวอย่างเช่น

การสวมชุดคลีนรูมที่ถูกต้อง : บุคลากรในห้องคลีนรูมควรสวมชุดป้องกันอย่างครบถ้วน เช่น ชุดคลุมกันฝุ่น หมวกคลุมผม หน้ากาก ถุงมือ และรองเท้าเฉพาะ หรือชุด PPE ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับคลาสของห้องคลีนรูมเพื่อป้องกันการปนเปื้อนจากร่างกายเข้าสู่ห้องคลีนรูม

การควบคุมการเข้าออกของบุคลากร : การกำหนดจำนวนบุคลากรและจำกัดการเข้าออกของบุคคลที่ไม่เกี่ยวข้องสามารถช่วยในการควบคุมการไหลของอากาศจากภายนอกเข้าสู่ห้องคลีนรูมได้

การบำรุงรักษาและทำความสะอาดอุปกรณ์เป็นประจำ : หมั่นตรวจสอบสภาพเครื่องจักรและอุปกรณ์ที่ใช้งานอย่างสม่ำเสมอ เพื่อป้องกันการสึกหรอที่อาจก่อให้เกิดอนุภาคฝุ่นหรือสารปนเปื้อน และทำความสะอาดอุปกรณ์ตามระยะเวลาที่กำหนด

การติดตั้งระบบกรองอากาศ : ห้องคลีนรูมควรมีระบบกรองอากาศที่มีประสิทธิภาพ เช่น HEPA Filter หรือ ULPA Filter เพื่อกรองฝุ่นละอองและอนุภาคที่เล็ดลอดเข้ามา รวมถึงระบบควบคุมความชื้นและอุณหภูมิที่เหมาะสมเพื่อลดการสะสมของฝุ่นและเชื้อโรคในอากาศภายในห้อง

การอบรมและการตรวจสอบสม่ำเสมอ : บุคลากรทุกคนควรได้รับการอบรมเกี่ยวกับวิธีการทำงานในห้องคลีนรูมอย่างถูกต้อง และมีการตรวจสอบคุณภาพและความสะอาดของห้องคลีนรูม ระบบปรับอากาศและระบบระบายอากาศเป็นระยะ เพื่อให้แน่ใจว่าทุกขั้นตอนการทำงานเป็นไปตามมาตรฐานที่กำหนด

Q&E INTERNATIONAL บริการทดสอบห้องคลีนรูม (Clean Room Testing) ตามมาตรฐานสากล CPT

Q&E INTERNATIONAL ผู้ให้บริการทดสอบห้องคลีนรูม (Cleanroom Testing) เพื่อให้มั่นใจว่าห้องคลีนรูม นั้นมีความสะอาดและตรงตามมาตรฐานระดับสูงที่จำเป็นสำหรับอุตสาหกรรมที่ต้องการการควบคุมการปนเปื้อนอย่างเคร่งครัด เช่น อุตสาหกรรมการแพทย์ เภสัชกรรม อาหาร และอิเล็กทรอนิกส์

การทดสอบห้องคลีนรูม (Cleanroom) ของเราเป็นไปตามมาตรฐานสากล Cleanroom Performance Testing (CPT) โดยองค์กร NEBB ซึ่งดำเนินตามมาตรฐาน ISO 14644 และข้อกำหนดที่เกี่ยวข้องอื่น ๆ เพื่อให้ห้องคลีนรูมทำงานได้อย่างมีประสิทธิภาพสูงสุดและเป็นไปตามมาตรฐานสากล

ขอแนะนำบทความที่เกี่ยวข้อง :

สนใจบริการทดสอบห้องคลีนรูม (Cleanroom Testing)

ติดต่อเรา Q&E INTERNATIONAL ได้ที่ช่องทาง

Call: 095-748-7312, 081-595-3011

LINE ID: @248hrupy

Facebook: บริษัท คิว แอนด์ อี อินเตอร์เนชั่นแนล จำกัด

Email: [email protected], [email protected]